نظر مهم امام خمینی (ره) درباره قیمت گذاری کالاها / دولت چه زمانی باید در قیمت گذاری دخالت کند؟

به گزارش تراز: در سال های اخیر قیمت برخی از کالاها ناگهان اضافه و کم شده و از نوسان غیر طبیعی برخوردار بوده است. به همین بهانه در این یادداشت قصد داریم به مساله قیمت گذاری و وظیفه دولت ها و فروشندگان از نگاه شارع مقدس در این رابطه اشاره ای داشته باشیم.

«أسعار» جمع «سِعر» به معنای آن چیزی است که ثمن با آن قوام پیدا می‌کند یعنی قیمت‌، بها و ارزش. واژه تعسیر نیز که در روایات به آن اشاره شده به معنای قیمت‌گذاری و تعیین نرخ است. واژه دیگری که در روایات بکار رفته «رُخص» است که اشاره به ارزانی دارد. در اصطلاح عمومی رُخص به معنای افت قیمت در یک برهه زمانی بیش از حد معمول است. واژه سومی که در روایات آمده “غلاء” است که دقیقا نقطه مقابل رخص است یعنی گرانی و افزایش قیمت غیر طبیعی در یک دوره زمانی کوتاه. (درست مانند آنچه به تازگی درباره تخم مرغ شاهد آن بودیم یا در گذشته برای اقلامی همچون گوجه فرنگی بوجود آمد) البته در سال های اخیر کمتر با رُخص مواجه بوده و هستیم و آنچه مبتلا به امروز جامعه ماست واژه غلاء است!

در احادیث با برخوردهای مختلفی از سوی ائمه در رابطه با قیمت گذاری مواجه هستیم. در برخی موارد وقتی از پیامبر (ص) درخواست تعیین قیمت کردند حضرت اینکار را بدعت دانستند و از قیمت گذاری سرباز زدند. اما در مواردی نیز شاهد قیمت گذاری بوده ایم. نتیجه اینکه اگر قیمت گذاری به معنای پایین آوردن قیمت کالا توسط دولت باشد اینکار ظلم به تولید کننده است لذا دولت ها حق ندارند قیمت کالاها را پایین‌تر از قیمت طبیعى که با سختىِ تولید و وضع طبیعى بازار هماهنگ است، تعیین کنند.

اما در مواردی هست که فروشندگانی اقدام به اجحاف و ظلم در حق خریداران می کنند بدین صورت که با احتکار و سایر عوامل غیر طبیعی قیمت‌ها را از حدّ طبیعى بالاتر می‌برند، لذا در این موارد دولت ها باید ورود کنند و در صورت اجحاف فروشندگان به قیمت گذاری عادلانه بپردازند.

در همین رابطه به چند روایت اشاره می اندازیم:

** قیمت گذاری بدعت است

به پیامبر خدا(ص) گفته شد: خوب است براى ما قیمت بگذارى؛ زیرا قیمت‌ها بالا می‌روند و پایین می‌آیند. پیامبر فرمود: «من، چنان نیستم که خدا را دیدار کنم، در حالى که بدعتى نهاده باشم که او مرا در آن مُجاز نفرموده است. پس اجازه دهید که بندگان خدا از [داد و ستد با] یکدیگر روزى بخورند، و هر گاه از شما اندرز خواستم، اندرزم دهید».(من لا یحضره الفقیه، ج ‏۳، ص ۲۶۸)

در سال قحطى، به پیامبر(ص) گفتند: اى پیامبر خدا! براى ما قیمت تعیین کن. پیامبر فرمود: «خداوند، مرا به سبب بر نهادن سنّتى در میان شما که مرا به آن امر نفرموده، بازخواست نخواهد کرد؛ اما فضل خدا را طلب کنید [تا قحط‌سالى از شما بگذرد]». (اسد الغابه، ج ۳، ص ۹۰)

** فرمانِ جارى کردن قیمت‌هاى عادلانه‏ توسط امیرالمومنین (ع)

امام على(ع) در نامه خود به اشتر نخعى، آن‌گاه که او را به کارگزارىِ مصر گماشت، فرمود: «از احتکار باز دار؛ چرا که پیامبر خدا، آن‌را منع فرمود. و باید خرید و فروش، آسان و بر موازین عدل باشد، با قیمت‌هایى که نه به فروشنده زیان رسانَد و نه به خریدار»  (نهج البلاغه، نامه ۵۳)

** نظر امام خمینی (ره) درباره قیمت گذاری کالاها

در جمع بندی روایات فوق و احادیث فراوان دیگر در این رابطه امام خمینى (ره) می‌نویسند: «و امّا قیمت‌گذارى، در ابتدا جایز نیست؛ لیکن اگر فروشنده اجحاف کند، به ناچار باید قیمت را کاهش دهد، وگرنه حاکم شرع، او را ناچار می‌کند که کالا را به قیمت آن سرزمین یا به صلاح‌دید حاکم، بفروشد. پس روایات دلالت کننده بر جایز نبودن قیمت‌گذارى، شامل این قبیل نمونه‌ها نمی‌شوند؛ زیرا در این حال، قیمت نگذاشتن، به احتکار منجر می‌شود، همان گونه که اگر فروشنده براى فرار از فروش کالا، قیمت را چنان تعیین کند که هیچ کس نتواند آن‌را بخرد، بدون اشکال حاکم شرع، حقّ تصمیم‌گیرى دارد و آن روایات، شامل این حالت نمی‌شود.» (کتاب البیع، ج ‌۳، ص ۶۱۳)