بازی تجاری به سبک عراقی

 حالا عراق که یکی از بزرگترین بازارهای صادراتی ایران است، بازی جدیدی درآورده و بدون هیچ‌گونه اطلاعی واردات ۵ محصول کشاورزی ایران را ممنوع کرده است. همسایه غربی ایران که در میان فعالان اقتصادی به گرفتن تصمیمات خلق‌الساعه معروف است، بعد از بستن حدود یک‌ماهه مرز چزابه، افزایش تعرفه واردات سیمان از ۱۷‌درصد به ۱۳۰‌درصد و ۳۰ برابر کردن تعرفه ورود هر کامیون دو هفته پیش به رایزن‌های بازرگانی ایران اعلام کرد که از این پس هندوانه، خربزه، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی و شلغم اجازه ورود به این کشور را ندارند.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند ، این اتفاق اما در شرایطی رخ می‌دهد که تصمیم‌گیری در رابطه با نحوه ورود و خروج، تعرفه و ممنوعیت واردات کالا به‌ طور معمول در ابتدای هر‌ سال توسط متولیان تجارت کشورها اعلام می‌شود. اما آن‌گونه که حمید حسینی، عضو هیأت‌مدیره اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق  می‌گوید، تجارت با عراق از هیچ قانون مشخصی تبعیت نمی‌کند و هر روز کارمان شده زنگ‌زدن به مرزهای این کشور و کسب اطلاع از باز یا بسته‌بودن آنها. به گفته او، استان‌های عراق به صورت فدرالی اداره می‌شود و گاهی تعرفه واردات کالا در مرزهای مختلف این کشور متفاوت است. این رویه در شرایطی که این کشور عضو هیچ از کنوانسیون‌های بین‌المللی در حوزه گمرک و حمل‌ونقل نبوده و امکان شکایت از آن در مجامع بین‌المللی وجود ندارد، مسیر تجارت با این کشور را بشدت سخت و سنگلاخی کرده است. او در توضیح ادعای خود گفت: به‌ عنوان مثال همین چند وقت پیش عراق تعرفه ورود هر کامیون را از ۱۰‌هزار دینار عراقی ۳۰ برابر و تعرفه واردات سیمان را به بهانه دامپینگ از ۱۷‌درصد به ۱۳۰‌درصد افزایش داد و مرز چزابه را حدود یک ماه به دلیل درگیری‌های طوایفی بست. همه این اقدامات بدون اطلاع‌رسانی قبلی بوده و زیان سنگینی را به صادرکنندگان ایرانی وارد ساخته و حساب آن دیگر از دست خارج شده است. 

حال آن‌که طبق گفته‌های سیدرضا نورانی، رئیس اتحادیه صادر‌کنندگان محصولات کشاورزی، بر اساس قوانین تجارت برای ممنوعیت واردات کالاها باید یک ماه قبل با تعیین تاریخ محدودیت اعلام شود؛ این مسأله از سوی عراقی‌ها قبلا هم تکرار شده است. عراق ثبات و قوانین مشخصی برای واردات محصولات کشاورزی ایران ندارد و هر زمان که بخواهد واردات را ممنوع و سردرگمی را برای صادرکنندگان ایجاد می‌کند. حالا نمایندگانی از اتاق بازرگانی ایران و عراق، اتاق بازرگانی ایلام و سازمان توسعه تجارت سه‌شنبه هفته آینده در نشستی با مسئولان عراقی خواستار ساماندهی به قوانین این کشور ‌می‌شوند.

صادرات با ضرر!

گمرک زرباطیه عراق بدون این‌که از قبل اطلاعیه‌ای داده باشد واردات هندوانه،‌ خربزه، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی و شلغم ایران را به عراق ممنوع کرده است. این در حالی است که برخی صادرکنندگان این ۴ محصول یا محصول‌ها را پشت مرز رسانده بودند یا محصول در حال آماده‌سازی و ارسال بوده است که به دلیل فسادپذیربودن محصول کشاورزی دچار ضرر و زیان شده‌اند.

هر چند که بر اساس گفته‌های عضو هیأت‌مدیره اتاق بازرگانی ایران و عراق این کشور بعد از انجام مذاکرات از سوی اتاق مشترک و اتاق بازرگانی ایران مرزهای این کشور را به روی کامیون‌های ایرانی از پنجشنبه هفته گذشته باز کرده است، اما بسیاری از محموله‌های صادراتی از بین رفته و زیان سنگینی را به صادرکننده‌های ایرانی وارد ساخته‌اند؛ تلف‌شدن این حجم از محصولات کشاورزی در شرایطی است که ایران با کمبود منابع آبی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و کشاورزی متهم اصلی این بحران عنوان می‌شود. نقطه شروع هر صحبتی درباره کم‌آبی مصرف بیش از ۹۰‌درصد آب در بخش کشاورزی است که در ادامه به گزاره‌هایی همچون ارزانی و حتی رایگان‌بودن آب، عدم لزوم خودکفایی در تمامی محصولات کشاورزی و راندمان پایین آبیاری در ایران و صادرات مجازی آب می‌رسد. در این میان هندوانه و گوجه‌فرنگی ازجمله محصولات آب‌بری است که صادرات آنها همواره مورد انتقاد بوده است. هر چند که عباس کشاورز، معاون وزیر جهاد کشاورزی این ادعا را رد کرده و می‌گوید که تولید این محصولات به آب زیادی نیاز ندارد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که کشت هر کیلو هندوانه در ایران نیاز به آبی معادل ۶۰۰ بطری آب معدنی دارد و با این شرایط کاشت و صادرات این محصول به هیچ عنوان مقرون به‌صرفه نیست. بر اساس اظهارات منصور بازیار، مدیرکل گمرک گناوه، هر تن هندوانه به بهای ۲۳۰ دلار به قطر فروخته می‌شود که با دلار ۳۵۰۰ تومان بهای هر کیلو هندوانه صادر شده به قطر برابر ۸۰۵ تومان است.

هندوانه در عراق ارزان‌تر از ذرت دامی

هندوانه که در زمره مواد غذایی خام است، یکی از اقلام مهم صادرات کشاورزی کشور محسوب می‌شود. میزان صادرات هندوانه در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ حدود ۹۰‌هزار تُن در‌ سال بود که با جهش تندی به ۱۶۰‌‌هزار تُن در ‌سال ۱۳۸۴ افزایش یافت. روند رشد صادراتی این محصول ادامه یافت و در ‌سال ۱۳۹۱ حجم صادرات آن به ۳۵۰‌‌هزار تُن رسید. در سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ با شیب تندی صادرات هندوانه به‌ ترتیب به ۵۶۸ و ۸۳۴‌ هزار تُن صعود کرد.

 میزان صادرات هندوانه در‌ سال ۱۳۹۵، ۷۲۵‌‌هزار تُن و به ارزش ۱۲۴‌میلیون دلار گزارش شده است. در‌ سال ۱۳۹۵ بهای متوسط هر کیلوگرم هندوانه صادراتی ۱۷ سنت در کیلوگرم (حدود ۶ هزار ریال) بود که نسبت به سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۱، ۳۳‌درصد تنزل یافته است. نظر به ارزش وزنی پایین هندوانه، هزینه‌های بسته‌بندی و حمل داخلی بخش مهمی از بهای صادراتی را شامل می‌شود.

در‌ سال ۱۳۹۵، عراق با سهم ۷۶‌درصد و امارات متحده عربی با سهم ۱۷ درصد، درمجموع ۹۳‌درصد از کل حجم بازار صادراتی هندوانه ایران را به خود اختصاص دادند. در ‌سال ۱۳۹۵ اقلام مهم وارداتی کشاورزی شامل ذرت دامی به ارزش ۱.۴‌میلیون دلار و بهای واحد ۲۲ سنت در کیلوگرم، لوبیای سویا به ارزش ۹۰۹‌میلیون دلار و بهای واحد ۴۴ سنت در کیلوگرم، برنج به ارزش ۶۹۰‌میلیون دلار و بهای واحد ۸۲ سنت در کیلوگرم بود. با توجه به بهای ۲۲ سنت در کیلوگرم ذرت دامی، به‌عبارتی هندوانه صادراتی (با بهای ۱۷ سنت در کیلوگرم) از خوراک دام وارداتی هم ارزان‌تر صادر شده است. در ۱۰‌سال اخیر یک‌میلیارد دلار هندوانه صادر شد و از سوی دیگر بیش از پنج‌میلیارد دلار موز وارد شد؛ یعنی این‌که کل درآمد ارزی حاصل از صادرات هندوانه صرف فقط ۲۰‌درصد از واردات موز کشور شده است. در شرایطی که معاون نظارت بر بهره‌برداری آبفای کشور اخیرا در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرده که تولید هر لیتر آب در ثانیه ۳۰۰‌میلیون تومان و هزینه تأمین، انتقال، تصفیه و توزیع آن نیز ۹۰۰‌میلیون تومان است، باید دید که آیا اساسا صادرات محصولات پرآبی مانند هندوانه، خیار یا گوجه در راستای راهبرد کلان کشور است یا نه؟