تجارتِ مفت خورها! / تفاوت مهم ربا با سایر معاملات

به گزارش تراز: یکی از گناهان بسیار بزرگ که مورد نهی شدید شرع مقدس قرار گرفته و آیات قرآن آن را هم ردیف اعلام جنگ با خدا دانسته اند رباست. شدت نهی از این گناه به حدی است که فرد رباخوار، کسی که معامله ربوی را می‌نویسد و کسی که بر معامله ربوی شهادت می‌دهد و به طور کلی هر کسی به هر نحوی در فعالیت‌های ربوی دستی داشته باشد، مورد لعن خداوند قرار می گیرد.

خداوند در آیه ۲۷۵ سوره بقره می‌فرماید: «کسانى که ربا مى‏خورند، برنمى‏خیزند مگر مانند کسى که بر اثر تماس شیطان، دیوانه شده…» یعنی رباخوار تعادل خودش را نمی‌تواند حفظ کند، و وقتی می‌خواهد حرکت بکند گاهی زمین می خورد و گاهی بر می‌خیزد. این کنایه در آیه نکته بسیار مهمی است که کمتر مورد توجه قرار می گیرد.

** فلسفه تحریم ربا

شاید برای برخی این سوال پیش بیاید که فلسفه تحریم ربا چیست؟ چرا این معامله هم مانند برخی معاملات دیگر اگر دو طرف رضایت داشته باشند جایز نمی شود؟

نکته نخست اینکه این همه نهی شدید و مذمت رباخوار و رباگیر در حقیقت تلنگر زدن به آدمی است و ثانیا ماهیت ربا و مشکلات فردی و اجتماعی آن را سربسته بیان می‌کند به طوری که حتی در بعضی از موارد کسانی را که ربا را حلال می‌شمارند در حال جنگ با خدا و رسول خدا (ص) معرفی می‌کند. پس اجمالا متوجه می شویم که دلیل و فلسفه ‌ای وجود دارد که خداوند حکیم به خاطر آن، چنین بیاناتی فرموده است.

** تفاوت مهم ربا با سایر معاملات

در خرید و فروش‌های معمولی هر دو طرف معامله باید به طور یکسان در معرض سود و زیان قرار بگیرند؛ بدین معنا که یا هر دو طرف سود می‌کنند و یا هر دو طرف زیان می‌بینند، در حالی که در معاملات ربوی ساختار معامله به نحوی است که رباخوار زیان نمی‌بیند و تمام زیان‌های اجتماعی بر دوش طرف مقابل می‌افتد به همین دلیل است که افراد رباخوار و مؤسسات ربوی روز به روز سرمایه دارتر می‌شوند و در برابر مشاهده می‌کنیم که طبقات ضعیف تحلیل می‌روند و اموال خودشان را از دست می‌دهند. این اولین اثر تخریبی است که برای ربا قابل تصور است.

** ربا تخریب گر اقتصاد است

دومین مورد این است که در تجارت‌ها و خرید و فروش‌های متعارف، طرفین معامله در مسیر تولید و سازندگی گام بر می‌دارند در صورتی که شخص ربا خوار یا موسسات ربوی هیچ عمل مثبتی در زمینه تولید و سازندگی ندارند؛ بلکه با اعتماد به درآمد حرام از هرگونه حرکت و فعالیت و سازندگی خودداری می‌کنند.

** ربا چرخه تولید را فلج می کند

فلسفه سوم اینکه اگر ربا خواری در یک جامعه شیوع پیدا کند، سرمایه‌ها در مسیرهای ناسالم به کار افتاده و پایه‌های اقتصادی جامعه متزلزل می‌شود. عده‌ای به مال اندوزی بدون هیچگونه فعالیت اقتصادی مشغول شده و عده‌ای دیگر هم تمام تلاش و درآمد خود را باید در اختیار ربا خواران قرار دهند؛ این در حالی است که اگر تجارت، تجارت سالم و صحیحی باشد؛ موجب گردش مالی و ثروت در جامعه شده و افراد برای رسیدن به جایگاه مناسب خودشان فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند که در نهایت موجب شکوفایی اقتصادی جامعه شده و ساکنانی که در آن جامعه هستند را به نتیجه مثبت اعمال و فعالیت‌های اقتصادی خودشان می‌رساند. 

** ربا منشأ دشمنی ها در جامعه

چهارمین فلسفه که نکته اخلاقی و بسیار مهمی که قابل توجه است و باید مورد اشاره قرار گیرد این است که ربا خواری، منشأ دشمنی‌ها و درگیری‌های طبقاتی در یک جامعه است. برای اینکه وقتی افراد ضعیف و مظلوم جامعه متوجه می‌شوند تمام فعالیت‌های اقتصادی که آنها متحّمل شده‌اند؛ نتیجه اش به عنوان پول در اختیار رباخواران قرار می‌گیرد قطعاً در ذهن خود احساس نفرتی نسبت به چنین افراد پیدا کرده و نمی‌توانند با آنها زندگی مسالمت آمیزی داشته باشند. چه بسا همین ربا خواری سرچشمه خودکشی‌ها و گاهی اقدام به کشتن افراد دیگر بشود، در حالی که تجارت صحیح چنین ویژگی‌هایی را نداشته و هرگز جامعه را به زندگی طبقاتی و دشمنی‌های ناشی از اختلافات طبقاتی سوق نمی‌دهد. فلسفه پنجم هم این است که ربا باعث می‌شود مردم از سنت خوب قرض الحسنه دور شوند.

البته دلایل حرمت ربا بسیار زیاد است و این ۵ مورد تنها بخشی از آن را شامل می شد. به طور کلی ربا موجب برهم خوردن تعادل اقتصادی جامعه، فلج شدن تولید و انباشت ثروت در جیب برخی انسانهای مفت خور و بیکار و… می شود.