[ad_1]
پایگاه خبری اقتصادی تراز: نوسانات شدید قیمت نفت در سال‌های اخیر، جایگزین شدن منابع انرژی و بی‌ثباتی سیاسی در عرصه بین‌المللی، سال هاست لزوم توجه به افزایش صادرات غیرنفتی را بیش‌ازپیش آشکار می‌سازد. بدین جهت در راستای مقاوم سازی اقتصاد کشور، صادرات فناوری‌های پیشرفته کالا و خدمات دانش‌بنیان به‌واسطه ارزش بالای اقتصادی، ایجاد ثبات و اقتدار سیاسی و ایجاد وابستگی در کشور مقصد و ارزش، ازجمله معیارهای تحقق اقتصاد مقاومتی محسوب می شوند.
با این حال، گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (اینجا+) نشان می دهد ایران نه تنها وضعیت چندان خوبی در زمینه شاخص های فناوری‌های پیشرفته کالا و خدمات دانش‌بنیان ندارد، بلکه در طول چهار سال اخیر جایگاه ایران تنزل یافته است.
سهم صادرات بخش دانش بنیان با دو شاخص استاندارد و مرسوم «صادرات محصولات فناوری‌های پیشرفته» و «صادرات خدمات فنی و مهندسی» محاسبه می شود. گزارش مرکز پژوهش های مجلس نشان می‌دهند صادرات محصولات با فناوری بالای کشورمان در سال ۱۳۹۳ حدود ۶۳۰ میلیون دلار (کمتر از ۴ درصد از کل صادرات تولیدی) و صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال ۱۳۹۵ حدود ۲۲۰۰ میلیون دلار (حدود ۱.۴۰ درصد از کل صادرات تولیدی) را شامل می شوند. این درحالی است که طبق آخرین برآوردها صادرات فناوری‌های پیشرفته در چین ۲۵.۸ درصد، در برزیل ۱۲.۳ درصد، در ژاپن ۱۶.۸ درصد، در کره ۲۶.۸، در هند ۷.۵ درصد و در مالزی ۴۲.۸ درصد از کل صادرات تولیدی است.
در ادامه جزییات صادرات دو مؤلفه صادرات محصولات با فناوری بالا و صادرات خدمات فنی و مهندسی به‌تفصیل بررسی شده اند.
- صادرات محصولات با فناوری بالا
میزان صادرات فناوری های پیشرفته یکی از شاخص های مهم تحقق اقتصاد دانش بنیان است که به عنوان صادرات پایدار شناخته میشوند، زیرا متکی بر علم و فناوری بود و نه تنها همانند منابع نفت و گاز تمام نمی شوند، بلکه به تولید محصوالت تکمیلی مضاعف نیز منجر میشوند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد درحال حاضر تمرکز کشورها در صادرات، حرکت از محصولات ابتدایی به سمت کالاهای با فناوری بالاست. براساس یک تحقیق بین‌المللی، از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ رشد صادرات کالاهای مبتنی بر فناوری پائین ۵ برابر، کالایی مبتنی بر فناوری متوسط ۵۵ و کالاهای مبتنی بر فناوری بالا ۴۱ برابر رشد داشته‌اند. بااین‌حال براساس نتایج تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس، ایران در این عرصه چندان توفیقی نداشته است.
در یک تقسیم‌بندی کلی (بر اساس طبقه‌بندی بین‌المللی استاندارد صنعتی ISIC و طبقه‌بندی بین‌المللی استاندارد تجارت SITC)، محصولات با فناوری بالا شامل موارد زیر هستند.
- داروسازی و شیمی
- هوافضا (فضاپیما و هواپیما)
- رادیو، تلویزیون و ارتباطاتی تجهیزات
- ابزارهای پزشکی، بصری و دقیق
- ماشین‌آلات اداری، شمارشگر و محاسبه‌گر
- ماشین‌های الکتریکی
- ماشین‌های غیرالکتریکی
- نرم‌افزار
- جنگ‌افزار
بر اساس این گزارش، اقلام صادراتی محصولات با فناوری بالای ایران در سال ۱۳۹۳ به شرح جدول زیر (شماره سه) می‌باشد.
همانطور که در جدول بالا مشاهده می شود، داروسازی و شیمی با ۲۹۵ میلیون دلار، رادیو، تلویزیون و تجهیزات ارتباطی با ۵۷، ابزارهای پزشکی با ۴۱ و هوافضا با ۳۴ میلیون دلار در رتبه‌های اول تا چهارم بیشترین صادرات محصولات با فناوری پیشرفته ایران قرار دارند.
سهم صادرات محصولات با فناوری بالا از کل صادرات تولیدی
بر اساس جداول زیر مقایسه رشد صادرات فناوری‌های پیشرفته تعدادی از کشورها در بازه زمانی سال ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۱۵ با ایران، نشان می‌دهد علیرغم رشد اندک این شاخص در بازه زمانی مذکور در ایران، فاصله کشورمان با این گروه از کشورها بسیار زیاد است. درحالی‌که در سال ۲۰۱۵ سهم (درصد) صادرات فناوری‌های پیشرفته از مجموع کل صادرات تولیدی در چین ۲۵.۸ درصد، در برزیل ۱۲.۳ درصد، در ژاپن ۱۶.۸ درصد، در کره ۲۶.۸، در هند ۷.۵ درصد و در مالزی ۴۲.۸ درصد است، اما این میزان (آمار سال ۲۰۱۳ ) در ایران حدود ۴.۱ درصد می‌باشد.
همچنین اگر ارزش پولی صادرات فناوری‌های بالای کشورمان را با کشورهای یادشده مقایسه کنیم، ارقام قابل‌تأملی را نشان خواهد داد. بر این اساس و بر طبق جدول دو، ارزش پولی توسعه صادرات فناوری‌های پیشرفته ایران در سال ۲۰۰۰ میلادی ۰۱۲/. میلیارد دلار، در سال ۲۰۰۵ حدود ۱۳۲/.، در سال ۲۰۱۰ حدود ۵۸۴/. و در سال ۲۰۱۳ حدود ۶۵۳/. میلیارد دلار می‌باشد که برای نمونه در همین زمان حجم صادرات فناوری‌های پیشرفته کشور مالزی به ترتیب ۴۷، ۵۷، ۵۹ و ۶۰ میلیون دلار بوده است.
بر اساس این داده ها، در زمینه توسعه فناوری‌های پیشرفته علاوه بر کشورهای توسعه‌یافته‌ای نظیر ژاپن، فاصله ایران با اقتصادهای درحال‌توسعه نظیر برزیل، مالزی، چین و هند نیز چشمگیری است.
- صادرات خدمات فنی و مهندسی
دومین مورد از مؤلفه‌های صادرات دانش بنیان، صادرات خدمات فنی و مهندسی است. ارائه خدمات فنی و مهندسی می‌تواند در مرز یک کشور محصور بماند و یا به بازارهای بین‌المللی کشورهای دیگر راه بیابد. به دلیل نیاز روزافزون به اقتصاد جهانی به توسعه عمرانی و زیرساختی، ارزش‌افزوده‌ای صدور خدمات فنی و مهندسی یک فرصت جهانی است.
بر اساس ماده یک (۱) آیین‌نامه مقررات حمایتی دولت در صادرات خدمات فنی – مهندسی، »صادرات خدمات فنی و مهندسی» عبارت است از: صادرات مجموعه فعالیت‌های هدف‌دار مهندسی، تدارکات، اجرا، ساخت، تعمیر کالا و تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی، نصب و راه‌اندازی و نظارت و آموزش‌های مربوط، انتقال دانش فنی، فعالیت‌های نرم‌افزاری (مدیریتی، طراحی، مشاوره، خدمات انفورماتیک)، مطالعات توسعه و نظایر آن‌ها، به‌طوری‌که صدور کالای صرف محسوب نشود.
درحال‌حاضر کشورهای توسعه‌یافته به‌سرعت درحال افزایش سهم خود در صدور خدمات فنی و مهندسی‌اند. در نمودار زیر وضعیت صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران در فاصله زمانی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ نشان داده‌شده است. بر اساس این نمودار میزان صادرات خدمات مهندسی در سال ۹۲ حدود ۲۲۶۰ میلیون دلار بوده است که با تنزل ۷۳ میلیون دلاری، در سال ۹۵ به ۲۱۸۷ میلیون دلار کاهش‌یافته است.
همچنین ایران در مقیاس جهانی و در مقایسه با کشورهای پیشرو نیز همانند محصولات با فناوری بالا از وضعیت چندان قابل دفاعی برخوردار نیست. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران در سال ۲۰۱۴ حدود ۱۰۲۶ میلیارد دلار بوده است که در مقایسه با کشورهایی همچون تایلند، فیلیپین، روسیه، سنگاپور، ژاپن، هند و امریکا چندان وضعیت مناسبی ندارد.
هرچند نباید منکر پیشرفته‌ای چندساله اخیر شد، اما مقایسه این ارقام با کشورهای دیگر نشان می‌دهد که وضعیت رسوخ دانش و فناوری در تولیدات و صادرات کشور چندان رضایت‌بخش نیست.
[ad_2]
Source link
