سوپر مارکت مالی در نظام بانکی؛ فرصت‌ها و تهدیدها

همانطور که در یادداشتی با عنوان سوپر مارکت مالی و تحول در نظام درآمدی بانک‌ها، اشاره شد، سوپر مارکت مالی، خطی از کسب و کار بانکی است که خدمات متنوع مالی را ارائه داده  و می‌تواند نظام جدید درآمدی برای بانک‌ها ایجاد کند.

بر اساس ادبیات موجود توسعه بکارگیری سوپر مارکت مالی دارای منافعی است که اهمیت بکارگیری آن را چند برابر کرده است، ضمن آنکه به دلیل تنوع در ارائه خدمات و درهم تنیدگی حقوقی آنها، ریسک‌هایی را نیز به همراه دارد. در این یادداشت با توجه به ادبیات نظری و تجربی موجود، فرصت‌ها و تهدیدهایی که سوپرمارکت مالی می‌تواند برای شبکه بانکی کشور داشته باشد، بررسی می‌شود.

منافع سوپرمارکت مالی از دو جنبه مشتریان و بانک‌ها قابل بررسی است. از بعد مشتریان بکارگیری  سوپر مارکت مالی باعث می‌شود، مشتریان دسترسی بهتری به بانک‌هایی که خدمات مالی بهتر، با هزینه کمتر و عملکرد بهتر و همچنین شفافیت بیشتر ایجاد می‌کنند، داشته باشند. به این ترتیب قادر به انتخاب  بانک ارائه‌دهنده خدمات و نوع خدمات خواهند بود.

از نظر بانک‌ها، بکارگیری سوپر مارکت مالی، ضمن جذب مشتریان بیشتر، باعث کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت خدمات مالی می‌شود. علاوه بر آن تداوم رشد و فعالیت و افزایش قدرت رقابت‌پذیری از مهمترین دستاوردهای  سوپرمارکت مالی برای بانک‌ها است. به‌طوری‌که این نوع ساختار، به بانک‌ها در ایجاد شفافیت مالی  بیشتر و سودآوری بالاتر کمک بزرگی خواهد کرد.

همچنین به دنبال بکارگیری سوپرمارکت مالی، فرآیند کسب و کار بانک‌ها در تعامل با سایرنهادهای مالی بهبود یافته و منابع جدید کسب درآمد برای بانک‌ها ایجاد می‌شود. ضمن آن‌که توانایی بانک‌ها برای ایجاد چندین خدمت برحسب نیاز مشتریان به‌صورت همزمان افزایش خواهد یافت.

علاوه بر آن سیستم اطلاعاتی جامعی تشکیل خواهد شد که ریسک واسطه‌گری مالی را کاهش داده و رقابت‌پذیری را بهبود خواهد داد. از طرف دیگر ایجاد سوپرمارکت مالی در بانک‌ها به دلیل ایجاد رقابت در بازار مالی، باعث بهبود عملکرد سایر نهادهای مالی خواهد شد.

علاوه بر منافعی که سوپر مارکت مالی برای بانک‌ها می‌تواند داشته باشد، بکارگیری آن همراه با ریسک‌های متنوعی نظیر ریسک بازار، ریسک عملیاتی، ریسک کسب و کار و ریسک مالی است.

ریسک بازار ناشی از تغییرات قیمت بازاری سرمایه، نرخ ارز، قیمت‌ کالاها و نرخ بهره ایجاد می‌شود. سوپرمارکت مالی با ارائه خدمات متنوع نظیر خدمات مربوط به بازار سرمایه، مبادلات ارز، خدمات بیمه و شرکت در خرید و فروش در بازار کالا، خود را در معرض ریسک بازار قرار می‌دهد.

دومین ریسک، مربوط به ریسک عملیاتی است یک نوع ریسک رویداد ناشی از ناکافی بودن فرآیندها  و سیستم‌ها است. درواقع ریسک عملیاتی مشتمل بر ریسک زیان ناشی از خطاها در صورت فقدان عملیات کنترل داخلی است. به  دلیل تنوع خدمات سوپرمارکت مالی، شناسایی واندازه‌گیری ریسک عملیاتی آن بسیار مشکل است. تنها رهنمود موجود در این حوزه مربوط به اصول بال در حوزه مدیریت ریسک عملیاتی است که در طراحی و پیاده‌سازی آن برای سوپرمارکت مالی باید به مشخصات آن توجه نمود.

ریسک مالی سومین ریسک پیش‌روی سوپرمارکت مالی است. این نوع ریسک به دلیل درهم‌تنیدگی مالی خدمات مختلف ایجاد می‌شود. اندازه این ریسک بستگی به ساختاری دارد که سوپرمارکت مالی در آن فعالیت می‌کند. به عنوان مثال عرضه تسهیلات به بخش‌های خاص بدون  توجه به ظرفیت و بازدهی آنها می‌تواند، عملیات مالی سوپرمارکت مالی را با ریسک مالی مواجه سازد.

برای تعیین سطح ریسک مالی در سوپرمارکت مالی، دو سیستم ارزیابی ریسک در دنیا مشتمل بر  سیستم ارزیابی ریسک اعتباری credit metrics و credit risk+ معرفی شده است.

چهارمین ریسک، ریسک کسب وکار است که مرتبط با تغییر در عرضه وتقاضای بازار در ساختار سوپرمارکت مالی است. اگر ساختار سوپرمارکت مالی مستقل از ساختار بانک باشد (نظیر تجربه سوپرمارکت‌های مالی در آمریکا)، ریسک‌ مربوط به کسب و کار سوپرمارکت به بانک منتقل نمی شود. اما اگر ساختاری مستقل از بانک نداشته باشد(نظیر تجربه سوپرمارکت‌های مالی در اروپا) ریسک کسب وکار سوپرمارکت مالی به بانک‌ها منتقل نمی شود.

آنچه در مورد جایگاه سوپر مارکت مالی در شبکه بانکی کشور باید اشاره نمود این است که در شبکه بانکی کشور، مرز بین سوپرمارکت مالی، بانکداری اختصاصی و بانکداری سرمایه‌گذاری مشخص نیست. در بسیاری از موارد سوپرمارکت مالی به عنوان بانکداری اختصاصی و یا بانکداری سرمایه‌گذاری تعریف می‌شود، در حالی‌که ساختار  سازمانی سوپرمارکت مالی با این دونوع بانکداری متفاوت است.

شفافیت اندک در جایگاه قانونی و ساختار سازمانی سوپرمارکت مالی در قوانین پولی و بانکی کشور، می‌تواند بکارگیری آن را همراه با ریسک سازد. به‌طوری‌که بانک‌ها با بکارگیری سوپرمارکت مالی، با ریسک‌های متنوع  دیگری علاوه بر ریسک‌های معمول مواجه شوند.

لذا پیشنهاد می‌شود، ضمن بررسی تجربیات موفق در حوزه بکارگیری و پیاده‌سازی سوپرمارکت مالی، مقررات شفاف در حوزه شمول فعالیت آن تعریف شود.

از طرف دیگر باتوجه به ریسک‌هایی که یک سوپرمارکت مالی با آن همراه است و با توجه به در هم تنیدگی مالی آن با بانک‌ها و احتمال انتقال آن ریسک‌ها به بانک‌ها، ضروری است، واحدی مجزا برای مدیریت ریسک آن تعبیه شده و با بکارگیری روش‌های استاندارد مدیریت ریسک، ریسک‌های پیش‌رو ارزیابی، اندازه‌گیری، کنترل و مدیریت شوند.

اعظم احمدیان

* منبع : روابط عمومی گروه تجاری ققنوس